رشد نوزاد از بدو تولد تا پایان 12 ماهگی با سرعت بالایی اتفاق می افتد. این رشد در چهار نقطه عطف مهم شامل شناختی، حرکتی، کلامی -زبانی و اجتماعی طبقه بندی می شود. به طور مختصر مراحل رشد نوزاد هر دو ماه براساس سن او مورد سنجش قرار می گیرد. پس از 12 ماهگی سنجش رشد در تمامی نقاط عطف به صورت 6 ماهه و پس از 2 سالگی به طور سالانه انجام می شود. پس قابل درک است که 12 ماه نخست بسیار حائز اهمیت است. شاید بتوان به 12 ماه نخست رشد نوزاد لقب دوران طلایی داد. از این رو انجام فعالیت ها، تمرینات، بازی ها و خواندن کتاب در این دوره بسیار مهم و حیاتی است. بگذارید در جهت درک بهتر اهمیت بازی در مراحل رشد نوزاد مثالی بزنیم. دو گلدان گل از بهترین پیازهای گل را می کاریم. یکی را در کنار پنجره، با نور کافی و آبیاری به موقع و کوددهی منظم رشد می دهیم. دیگری را در گوشه اتاقی رها می کنیم و شاید گاهی ته مانده لیوان آب را در آن بریزیم. سوال از شماست. کدام یک بهتر رشد می کند؟ بازی کردن با نوزاد در تمامی مراحل رشد از تولد تا 12 ماهگی، نقش آبیاری، نور کافی و کوددهی به موقع به گل زندگیتان را بازی می کند.

• مراحل رشد نوزاد

دستاوردهای رشدی کودک "نقطه عطف" نامیده می شوند. نقاط عطف رشد و تکامل یک راهنمای مفید برای ردیابی رشد کودک شما است. در طی مراحل رشد نوزاد، نقاط عطف رشد با توجه به قسمت هایی از بدن که به آن ها اشاره می کنند، تحت عنوان هایی دسته بندی می شوند:

• حرکات بزرگ بدن (مهارت های حرکتی درشت) شامل هماهنگی و کنترل عضلات بزرگ و مهارت هایی مانند راه رفتن، نشستن و دویدن است.
• حرکات کوچک بدن (مهارت های حرکتی ظریف) شامل هماهنگی و کنترل ماهیچه های کوچک و مهارت هایی مانند نگه داشتن جغجغه و برداشتن خرده ها است.
• بینایی توانایی دیدن دور و نزدیک و درک آنچه می بینید است.
• شنوایی توانایی شنیدن، گوش دادن و درک صداها است.
• گفتار و زبان توانایی ساختن و درک صداهایی است که کلمات را تشکیل می دهند.
• رفتار اجتماعی و درک توانایی یادگیری و تعامل با دیگران است. این شامل مهارت هایی برای بازی و ارتباط و برقراری ارتباط است.

مراحل رشد نوزاد، از سوی دیگر، براساس سن نوزاد طبقه بندی می شوند. بر همین اساس، نقاط عطف نوزاد 2 ماهه با نوزاد شش ماهه بسیار متفاوت است. وزارت بهداشت امریکا (CDC) و انگلستان (NHS) هر دو فاصله زمانی طبقه بندی رشد نوزاد را تا 12 ماهگی هر 2 ماه در نظر گرفته است و همچنین Pathway امریکا، و Baby center انگلستان براساس همین بازه دو ماهه، به طور هفتگی این نقاط عطف را جداسازی کرده اند.

• رشد نوزاد چهار ماهه

نوزاد چهار ماهه شما حالا اجتماعی تر می شود و هدفمندتر حرکت می کند. رشد نوزاد چهار ماهه به چهار بخش اصلی، و نه بخش فرعی تقسیم می شود. نوزادان چهار ماهه دوست دارند صداهایی را که می شنوند و حرکاتی را که می بینند را با قان قون کردن، صدا درآوردن، پاسخ داده و یا تقلید کنند. متوجه خواهید شد که گریه های نوزاد چهار ماهه متفاوت به نظر می رسد، زیرا در مسیر رشد نوزاد چهار ماهه شما یاد می گیرد که با گرسنگی، ناامیدی، ناراحتی و خواب آلودگی ارتباط برقرار کند و هر کدام را به گونه جدا ابراز کند و جالب تر آنکه خود شما نیز با گوش دادن دقیق نیاز نوزاد چهار ماهه خود را فقط از روی صدای گریه تشخیص می دهید. برای اطلاعات بیشتر در مورد رشد نوزاد چهار ماهه، ادامه مطلب را از دست ندهید.

یکی از زیباترین اتفاقات در روند رشد نوزاد چهارماهه، لبخند زدن های مداوم اوست. به راستی این لبخند زیباست. به محض مواجهه با صورت خندان شما نوزاد چهار ماهه نیز لبخند می زند و حالا ارتباط بهتری با شما برقرار می کند. در تمرینات ارائه شده، راهکارهایی به شما پیشنهاد شده است تا از طریق آنها ارتباط خود را با نوزادتان افزایش داده و او را تشویق کنید بیشتر لبخند بزند. به عنوان مثال، در تمرین لبخند اغراق آمیز به شما والد گرامی، به عنوان الگویی برای خنده پیشنهاد شده است، با دهان بازتر که دندان ها دیده شوند بخندید تا نوزاد حرکات صورت شما را دیده و تقلید کند.

در حوزه زبانی و ارتباطی، رشد نوزاد چهارماهه به شکل کپی کردن صداهایی که می شنود خود را نمایان می کند. به همین دلیل در تمرینات و بازی ها پیشنهاد شده است که اولاً با نوزاد خود به شکل برقراری دیالوگ صحبت کنید و وقتی او قان قون می کند، به نوزاد گوش دهید و پاسخش را بدهید. ثانیاً برای نوزاد خود به طور روزانه کتاب بخوانید.

در حیطه رشد شناختی، نوزاد چهارماهه شما اجسام متحرک را با چشم دنبال می کند. این کار البته نیاز به تمرین و ممارست دارد تا در کنار افزایش توجه نوزاد به جسم متحرک، عضلات اطراف چشم او قوی شوند. تمریناتی همچون حرکت جغجه در مقابل چشم نوزاد به جهت افزایش توان بینایی نوزاد و همچنین تقویت قدرت توجه او طراحی شده اند.

یکی از جالب ترین بخش ها در رشد نوزاد چهارماهه، تلاش او برای صاف نگه داشتن آرنج در تمرین روی شکم است. این کار به او کمک می کند به اطراف مسلط تر باشد. اما چنانچه او هنوز این کار را نمی کند، نگران نباشید با انجام مستمر تمرین شکم، یا با قرار دادن حوله لوله شده زیر ناحیه شانه و سینه به او کمک کنید تا این کار را بیشتر تمرین کند.

• مراحل رشد کودک

مراحل رشد کودک از تولد تا خردسالی بر پایه دو معیار سنجش طبقه بندی می شوند. اول، رشد توانایی های کودک در چهار نقطه عطف شناختی-حرکتی- اجتماعی و زبانی. دوم، سن کودک که طبق تایید اکثریت جامعه پزشکان اطفال و وزارت بهداشت در امریکا، انگلستان، استرالیا، هند و ایران، بازه سنی در بررسی مراحل رشد کودک، تا 12 ماهگی هر دو ماه، یک تا دو سالگی هر شش ماه، و پس از آن سالانه است.

مراحل رشد کودک در بازه بدو تولد تا دو سالگی خیلی سریع تر تغییر می کند. پس از آن مهارت های کودک افزایش پیدا می کند اما سرعت مشاهده تغییرات کندتر است. به عنوان مثال در هشت ماه نخست تولد نوزاد، والدین شاهد تغییرات مهم در رشد بینایی نوزاد هستند. این بدان معناست که افزایش وضوح تصاویر در فاصله کانونی 20 و 40 سانتی متری و در نهایت وضوح کامل اشیاء دور در طی هشت ماه نخست اتفاق می افتد و به علاوه، تغییر دید از سیاه و سفید به رنگی ایجاد می شود. این تغییرات پس از دو سالگی، جای خود را به تغییرات دیگری همچون مهارت بازی با کودکان دیگر، مهارت بازی های نمایشی، حل مسئله، یادگیری حروف و اعداد و غیره می دهند.

دو ابزار خیلی مهم در جهت کمک به تقویت مهارت ها در تمامی مراحل رشد کودک، بازی و کتاب خواندن است. همان طور که در بعضی تمرینات پیشنهاد شده است، از روزهای نخستین تولد، بازی با نوزاد و کتاب خوانی را آغاز کنید.کتاب خواندن برای نوزاد درکنار تقویت شنوایی او، دامنه لغاتش را افزایش داده، و نقطه توجه بیانی او را ارتقاء می دهد. علاوه بر مزایای ذکر شده، کتاب خواندن ارتباط اجتماعی والدین و کودک را افزایش می دهد. در جهت دیگر، کار اصلی کودک بازی، بازی، و بازی کردن است. او از بازی کردم می آموزد و رشد می کند. تمرینات هدفمند طراحی شده، بازی های مفرحی برای کودک هستند که افزایش مهارت های او را به همراه دارند.

• مراحل رشد نوزاد از تولد تا 12 ماهگی

مراحل رشد نوزاد از تولد تا 12 ماهگی در چهار نقطه عطف حرکتی-شناختی-زبانی- و اجتماعی و براساس بازه های دو ماهه تقسیم بندی می شوند. در هر دو ماه، روند رشد نوزاد در هر کدام از نقطه عطف های ذکر شده بررسی می شود. نوزاد 2 ماهه به عنوان مثال، می بایست تلاش کند برای حداقل چند ثانیه سرش را بالا نگه دارد و در فاصله حدود 20 سانتی متری به صورت والدین دقیق نگاه کند. همچنین در نقطه عطف حرکتی انتظار می رود با دستش جغجغه باریک را نگه دارد. در دو ماهه دوم از مراحل رشد نوزاد، مهارت های او افزایش یافته و محرک بینایی سیاه و سفید را با چشم دنبال می کند. او به صورت والدین در فاصله کانونی 20 سانتی متر لبخند می زند و در نقطه عطف زبانی با رشد چشم گیری شروع به قان قون می کند. این تحولات در ماه ششم از مراحل رشد نوزاد، در تمامی نقاط عطف ذکر شده جهش چشم گیری پیدا کرده و نوزاد حالا می تواند بر روی شکم بغلطد، سرش را بالا نگه دارد، محرک های بینایی را با چشم و سر دنبال کند و به اطرافیان به طور مداوم بخندد. به طور کلی می توان این چنین توصیف کرد که مراحل رشد نوزاد از تولد تا 12 ماهگی، به طور مداوم با تحول و تغییر همراه است و والدین روزانه متوجه تغییرات فرزندان خود می شوند.

• مراحل رشد ذهنی و حرکتی نوزاد

در جهت توضیح مراحل رشد ذهنی و حرکتی نوزاد، ابتدا این دو نقطه عطف را به طور مختصر توضیح می دهیم. آنچه تحت عنوان رشد ذهنی بیان می شود، پروسه شناختی نوزاد است که شامل آن چیزی است که فکر می کند، قدرت تجزیه و تحلیل و توان حل مسئله، حافظه، درک دنیای اطراف و توان یادگیری. پس با مجموعه پیچیده ای از مهارت ها روبرو هستیم که نوزاد به صورت مرحله ای با آنها مواجه شده و پس از کسب مهارت، تلاش می کند در آن به تبهر برسد. به عنوان مثال، یکی از مهم ترین مهارت های شناختی برای نوزاد شش ماهه، درک پایداری اجسام است. او این مهارت را از طریق تمریناتی همچون دالی بازی و البته پنهان کردن اجسام زیر پارچه و سپس سافتن آنها کسب می کند.

نقطه عطف فیزیکی و حرکتی نیز شامل دو بخش کوچک تر می شود. اول، مهارت حرکات درشت شامل بازوان، پاها، و البته تا پایان 6 ماهگی گردن. دوم، مهارت حرکتی ظریف که شامل ماهیچه های انگشتان دستان، کف و مچ دستان می شود. هر کدام از حرکات ذکر شده نیاز به تمرین بسیار دارد. به عنوان مثال، برای نوزاد بسیار ضروری است که در ماههای نخست تولد، هنگامی که بیدار است، در شکل های گوناگون معرفی شده در تمرینات، روی شکم قرار داده شود. توجه کنید که در حالت خواب نوزاد را روی شکم نگذارید. این تمرین باعث می شود او تلاش کند ماهیچه های گردن را قوی کرده و سرش را بالا نگه دارد.

تمامی موارد ذکر شده در مراحل رشد ذهنی و حرکتی نوزاد به طور حتم نیازمند تمرین مداوم و روزانه دارد. والدین لازم است به این نکته توجه کنند که اگرچه همه نوزادان دیر یا زود مهارت های را تا حدودی کسب می کنند، اما کودک در هیچ یک از مهارت ها بدون بازی کردن و انجام تمرینات در طیف زمانی مقرر به درجه بالای توانایی نمی رسد.