آیا بازی با نوزادان باعث رشد سریعتر آن ها می شود؟

در جهت روشن سازی اهمیت بازی با نوزاد، نوپا و کودک، به توضیح مختصری پیرامون اهمیت بازی در رشد و نمو کودکان می پردازیم. همان طور که محققین و متفکرانی همچون جونا اندرسون مک نیمی اشاره کرده اند، بازی مهمترین بخش زندگی کودکان از مرحله نخست نوزادی تا پایان دبستان است. چرا که فراگیری مهارت های ضروری زندگی، در حین بازی کردن اتفاق می افتد. به راستی این جمله صحیح است که: "بازی کردن کار و وظیفه کودک است."

به طور خلاصه بازی با کودکان از دیدگاه سنی به چندین مرحله تقسیم پذیر است؛ بازی با نوزاد- بازی با نوپا یا خردسالان- بازی با کودکان پیش دبستانی- بازی با کودکان دبستانی.

اهمیت بازی با نوزاد آنجایی نمایان می شود که تاثیر بازی ها در رشد و تکامل تدریجی نوزاد در چهار مهارت ضروری زندگی او دیده می شود. همانطور که یونیسف در بیانیه خود اعلام کرده است، در 1000 روز نخست تولد نوزاد، سه سال ابتدایی زندگی او، رشد ذهن سریع تر از هر زمان دیگری است.

بازی با نوزاد خود به زیرمجموعه هایی تقسیم می شود که از یک طرف با سن نوزاد و از طرف دیگر با مهارت مورد نظر ارتباط دارد. درنتیجه بازی های حرکتی، شناختی، کلامی و اجتماعی هرکدام برای نوزادان در هفت دسته قابل تقسیم اند.

دراینجا باهم خواهیم خواند درمورد :
 

• بازی با نوزاد از بدو تولد تا سه ماهگی
• بازی با کودک چهارماهه
• بازی با کودک پنج ماهه
• بازی با کودک هفت ماهه
• بازی با کودک 9 ماهه
• بازی با کودک 10 ماهه
• بازی با کودک 11 ماهه
   

• بازی با نوزاد از بدو تولد تا سه ماهگی

طبق نظریه دلبستگی جان بالبی، ارتباط، دلبستگی و تماس مادر و فرزند از نخستین دقیقه تولد برای رشد و سلامت عاطفی نوزاد در آینده ، و سلامت روحی او در بزرگسالی ضروری است. از سوی دیگرژان پیاژه، بازی را لازمه حرکت کودک در مسیر رشد از ابتدای نوزادی توصیف کرد و تکامل مهارت کلامی و ارتباطی کودکان را نتیجه بازی با والد و پس از آن با همسالان دانست. براین اساس افرادی همچون کرسول، بازی با نوزاد را همچون ماساژ نوزاد و یا مکالمه رو در رو با او حائز اهمیت دانسته و والدین را به شروع فعالیت با فرزند تازه متولد شده خود تشویق کرده است.

بازی با نوزاد از بدو تولد تا سه ماهگی شامل بازی های متنوعی از جمله مکالمه رو در رو با نوزاد در فاصله 20 سانتی متری، شعر خواندن و ماساژ اطراف دهان و گونه های نوزاد (در حوزه ارتباطی)، برقراری ارتباط چشمی مداوم در طی روز و تماس پوستی (در حوزه اجتماعی)، حرکت نقوش سیاه و سفید در مقابل چشم نوزاد در فاصله 20 سانتی (در حوزه شناختی)، و تمرین روی شکم برای بالا آوردن سر،و استفاده از جغجغه به عنوان محرک حرکت دست (در حوزه حرکتی) می شود.  همچنین در بعضی فعالیت ها همچون ماساژ نوزاد قبل و بعد از حمام، بازتاب های فطری او همچون بازتاب بابینسکی چک می شود. این بازی ها و بازی های بسیاردیگر در راستای رشد نوزاد از بدو تولد تا 3 ماهگی طراحی و براساس توانایی معمول آنها طبقه بندی شده است.

• بازی با کودک چهارماهه

کودک چهارماهه، چنانچه همگام با بازی ها و تمرینات ضروری حرکت کرده باشد، حال دارای توانایی هایی است که او را در ادامه مسیر رشد کمک می کند. به عنوان مثال، او حالا قادر است اجسام سیاه و سفید را در محور افقی دنبال کند. همچنین، با والدین ارتباط چشمی برقرار می کند و در حالت تمرین روی شکم، سرش را کمی بالا می آورد. کسب این مهارت ها که نقش پله نخست مهارت های آتی را بازی می کنند، تصادفی نیست. لازمه آن ممارست مادر در پیگیری تمرینات است.

در چهارمین ماه تولد نوزاد، او تمایل بیشتری به برقراری ارتباط متقابل با والدین نشان می دهد. شروع به لبخند زدن می کند و از بازی هایی که والد در آن لبخند می زند استقبال می کند. بازی با کودک چهارماهه تنوع بسیاری دارد. چرا که مفاهیم جدیدی برای نوزاد باز می شود. او در طی این ماه درمیابد که لازمه ادامه بازی، برقراری ارتباط چشمی است. بازی هایی مثل دالی بازی همزمان با تمرین روی شکم، علاوه بر افزایش لذت بازی، نوزاد را با مفهوم جدیدی در حوزه مهارت شناختی آشنا می کند؛ ثبات اشیاء درک نوزاد چهارماهه شما این مفهوم در ماههای بعد به بالاتر می رود و تشویش جدایی را کاهش می دهد. بازی با کودک چهارماهه در شاخه کلامی، او را برای بیان حروف پشت هم آماده می کند. به عنوان مثال، بازی گربه مقلّد به نوزاد این امکان را می دهد که در یک ارتباط متقابل با والد، آنچه را که بر زبان آورده است، قان قون یا حروف به هم پیوسته، مجدد بشنود. این تمرین باعث می شود هر دو قسمت مغز، دریافت کلام و بیان کلام، به طور همزمان رشد کنند. تلاش بر این بوده است تا تمامی بازی ها برای کودک چهارماهه مطابق با چهار مهارت اصلی طراحی شوند.

• بازی با کودک پنج ماهه

در فاصله چهار تا شش ماهگی، کودک بیشترین زمان روز خود را، در ساعات بیداری، به بازی مشغول است. او به حدی از بازی لذت می برد که در صورت قطع بازی، اعتراض خود را به شکل غرغر کردن یا گریه نشان می دهد. دنیای اطراف برای کودک پنج ماهه ای که تمارین روی شکم را به طور مداوم انجام داده است، جذاب تر است چرا که به مرور گردنش را برای دقایقی بالا آورده و به اطراف می نگرد و در اکثر مواقع از دیدن چهره والدین خود لبخند می زند.

بازی با کودک پنج ماهه به طور خلاصه، او را در مسیر رشد چهارگانه حمایت می کند. تنوع بازی ها با کودک پنج ماهه به گونه ای است که او را در کشف دنیای اطراف یاری دهد. به عنوان مثال، بازی با آینه یا بازی با عروسک انگشتی به گونه ای طراحی شده است که نه تنها محرکی قوی در جهت رشد قوه بینایی نوزاد باشد، بله کنجکاوی او را در نگاه به اجسام متحرک افزایش دهد. همچنین بازی های قصه گویی رو در رو برای نوزاد و یا بازی با توپ رنگی در حالت نشسته، نه تنها مهارت کلامی و شناختی نوزاد را افزایش می دهد، بلکه به طور همزمان عضلات کمر، لگن و پاهای او را در جهت آماده شدن برای نشستن در ماههای آتی، تقویت می کند. در مجموعه می تواند گفت که والدی که با امید ارتقاء سطح مهارتی نوزاد پنج ماهه خود این بازی ها را انجام می دهد، به طور مستقیم و غیر مستقیم نوزاد را در تمامی نقاط عطف رشد و تکامل فعال کرده و حمایت می کند.

• بازی با کودک هفت ماهه

دسته دیگری از فعالیت ها در جهت بازی با کودک هفت ماهه طراحی شده اند. به طور کلی حد فاصل شش تا هشت ماهگی زمانیست که کودک تعامل بیشتری با اطرافیان دارد. بازی با کودک هفت ماهه اهداف مختلفی همچون شناخت اقوام نزدیک، افزایش کنجکاوی درباره محیط اطراف، افزایش مهارت حسی، شروع به خزیدن بیان آواها و امثال آن را دنبال می کند. اینها همه مهارت هایی است که نوزاد در شش ماهه بعدی به آنها نیاز دارد تا بتواند با اعتماد به نفس دنیای اطراف را کشف کند.

در طراحی بازی برای کودک هفت ماهه تلاش شده است تا به مسائلی همچون گریه نوزاد در هنگام جدایی از والدین و یا خواب منظم شبانه او در کنار دیگر مهارت ها توجه شود. این کاملاً قابل درک است که با مشاهده گریه مداوم و تشویش فرزند در لحظه خداحافظی، مادران نیز دچار تشویش و یا حتی عذاب وجدان شوند که چرا فرزند را برای چند دقیقه یا ساعتی به فرد دیگری می سپارند. جالب تر اینکه خیلی از والدین در این موقعیت سعی می کنند خارج از دید نوزاد، ناگهان و بی سروصدا از محیط خارج شوند. در دسته بازی با کودک هفت ماهه، با تاکید بر نحوه اجرای بازی هایی همچون دالی بازی و تمرین هایی همچون اجرای آیین خداحافظی، تلاش شده است به این نیاز والدین و نوزادان پاسخ داده شود. همچنین اهمیت اجرای آیین خواب و جدا کردن اتاق نوزاد در این دوره به شرح بیان شده است. این تمرین ها در جهت کمک به افزایش مهارت انجام امور شخصی و استقلال نوزاد که در آینده نه چندان دور به آنها نیاز دارد، طراحی شده اند.

• بازی با کودک 9 ماهه

یکی از شیرین ترین اتفاقات برای والدین و اطرافیان، بازی با کودک 9 ماهه است. چرا که او حالا با مهارت بیشتری در بازی شرکت می کند، چهره ها را می شناسد، و از بعضی حرکات تقلید می کند. شاید این مهم ترین دلیل تنوع بازی های 9 ماهگی باشد. تلفن بازی با لیوان های یکبار مصرف، قایم موشک، توپ بازی و یا پیدا کردن اقوام پنهان شده زیر پتو در ماه نهم تولد جذاب تر است. در بازی با کودک 9 ماه، اطرافیان متوجه اشتیاق روزافزون کودک به بازی و فعالیت می شوند.

نکته دیگر قابل توجه این که در 3 ماهه پایان سال اول تولد، کودک از توانایی حرکتی بیشتری برخوردار است. او می خزد، چهاردست و پا می کند، تاتی می کند و می نشیند. همه اینها باعث می شوند که کودک در موقعیت های متفاوتی لذت بازی را بچشد. بازی های طراحی شده برای کودک 9 ماهه منجمله در آغوش کشیدن خانوادگی یا تاتی با حوله امکانات حرکتی جدیدی به کودکتان می دهد که او را از نوزاد به نوپا تبدیل می کند.

• بازی با کودک 10 ماهه

نوپای شما حالا 10 ماهه شده، تاتی تاتی را آغاز کرده و از سرک کشیدن به هر جایی لذت می برد. بازی های حرکتی در این ماه گسترده تر می شود چرا که توانایی های فیزیکی و حرکتی نوپا حالا با ماه های قبل متفاوت است. تمرین روی شکم که در ماههای نخست انجام دادید حالا خود را به شکل گردن و کمر قوی نوپا نشان می دهد. تمرین دوچرخه که با پای نوزاد خود در ماه های گذشته انجام دادید، حالا به شکل تاتی های محکم نوپا جلوه کرده است. مکالمه رو در رو که با نوپا داشتید، اکنون منجر به بیان حروف به هم پیوسته و یک یا دو کلمه شده است. خسته نباشید و دست مریزاد به شما والدین عزیز.

در مجموعه بازی ها، بازی با کودک 10 ماهه، یا نوپای 10 ماهه از حرکت و کلام بیشتری برخوردار است. بازی های طراحی شده شامل شعرهای معرفی بدن، مصاحبه با نوپا، ایجاد ریتم گروهی با مکعب های چوبی و امثال آنبه سادگی مهارت کلامی و حرکتی نوپا را افزایش داده و زمان مفرحی را در خانواده ایجاد می کند. همچنین شروع بازی های تقلیدی، همچون بازی تقلید از گروه نوپای شما را آماده مرحله دیگری از یادگیری می کند.

• بازی با کودک 11 ماهه

با رسیدن به ماه های آخر اولین سال تولد نوپا، شما با ورق زدن آلبوم او رشد و تکامل او را حس می کنید. حالا با نوپایی سروکار دارید که برایتان یک یا دو کلمه حرف می زند. با انگشتش چیزی را که می خواهد نشان می دهد. در کنار پدربزرگ و مادربزرگ احساس آرامش دارد و با اسباب بازی ها به گونه صحیح بازی می کند. بازی با کودک 11 ماهه و 12 ماهه، در بعضی مواقع شبیه به همکاری در خانه می شود. فعالیت هایی مثل دست به دست کردن کتاب مورد علاقه نوپا، یا همکاری او در پوشیدن لباس ها، یا فعالیت شناخته شده ای مثل گذاشتن عروسک ها سر جای خودشان، همگی به نوعی نوپا را در فعالیت های معمول و روزانه زندگی مشارکت می دهد. او حالا می تواند یک مسئولیت ساده همچون فعالیت گذاشتن کتاب در قفسه کوتاه را به عهده بگیرد و از به انجام رساندن آن احساس افتخار کند. تداوم در انجام بازی هایی که نوپا را در انجام امور دخیل می کند، از طرفی مهارت حرکتی و رابطه چشم و دست او را تقویت می کند، و از سمت دیگر به او حس افتخار و اعتماد به نفس می دهد.